تفاوت دوره جدید با دوره قدیم‏ علم در چیست ؟
در دوره جدید ، علم سرعت و پیشرفت فوق العاده‏ای پیدا
کرد . یک مرتبه مثل اینکه مانعی را از جلوی چرخ علم برداشته باشند ، علم‏
، به سرعت شروع کرد به حرکت کردن ، در صورتی که حرکت علم در دوران‏
قدیم کندتر بود . اما علت این سرعت در دوره جدید چیست ؟ آیا علمای‏
جدید مثل پاستور ، نبوغ بیشتری از علمای قدیم مثل بقراط و جالینوس و
بوعلی سینا داشته‏اند ؟ به عبارت دیگر آیا علت این است که در دنیای‏
جدید اشخاص خارق العاده‏ای پیدا شدند که در دنیای قدیم چنین شخصیتها و
مغزهای متفکری نبودند ؟ نه ، چنین نیست . شاید امروز احدی ادعا نکند که‏
نبوغ پاستور یا دیگران از نبوغ ارسطو ، افلاطون ، بوعلی سینا ، بقراط ،
جالینوس ، و یا خواجه نصیر طوسی بیشتر بوده ، ولی سرعت
و موفقیت کار اینها بیشتر بوده است . سرش چیست ؟
می‏گویند سرش این است که اسلوب علماء یک مرتبه تغییر کرد . از وقتی‏
که اسلوب(روش) علماء در تحقیق عوض شد ، سرعت پیشروی علم بیشتر شد . اسلوبها
در موفقیتها نقش دارند . ممکن است شما یک فرد نابغه و باهوش و با
استعداد و پرکاری را در راس یک مؤسسه قرار بدهید و نتواند اداره بکند .
فرد دیگری را که به اندازه او نبوغی از نظر حافظه و هوش و استعداد و
درک ندارد ، در راس همان مؤسسه قرار بدهید و بهتر اداره بکند ، از باب‏
اینکه سبک و روش او بهتر است .
مثال واضحتر و روشنتری بزنیم : مکرر افرادی را دیده‏ایم که بسیار باهوش‏
، با استعداد و پر حافظه هستند ، اما موفقیت اینها در یادگیری ، کمتر از
موفقیت کسانی است که از نظر هوش و حافظه و قدرت کار ، در سطح‏
پائینتری قرار دارند . چرا ؟ برای اینکه سبک کار اینها بهتر است . مثلا
یک آدم خیلی پر حافظه ممکن است در شبانه روز شانزده ساعت یکسره کار
بکند . اما چگونه ؟ یک کتاب را از اول تا آخر مطالعه می‏کند . بعد فورا
کتاب دیگری را برمی‏دارد و مطالعه می‏کند . در صورتی که این کتاب در یک‏
رشته است و آن کتاب در یک رشته دیگر . بعد کتابی دیگر ، بعد یک درس‏
دیگر ، یک بلبشوئی راه می‏اندازد . ولی یک نفر ممکن است که قدرت هشت‏
ساعت کار بیشتر نداشته باشد ، ولی وقتی کتابی را مطالعه می‏کند اولا با
دقت می‏خواند نه با تندی ، ثانیا به یک دور خواندن اکتفا نمی‏کند ، یک‏
بار دیگر همین کتاب را می‏خواند . به کتاب دیگری دست نمی‏زند تا مطالبی که در این‏
کتاب خوانده ، در ذهنش وارد بشود . به این حد نیز قناعت نمی‏کند . در
نوبت سوم مطالب خوبی را که در این کتاب تشخیص داده است و لازم می‏داند
، در ورقه های منظمی فیش برداری می‏کند ، یادداشت می‏کند ، یعنی یک‏
حافظه کتبی برای خودش درست می‏کند که تا آخر عمر هر وقت بخواهد ،
بتواند فورا به آن مطالب مراجعه کند . این کتاب را که تمام کرد ،
کتابهای دیگری را که متناسب با همین موضوع هستند مطالعه می‏کند . بعد از
مدتی از مطالعه کردن این جور کتابها بی‏نیاز می‏شود . بعد می‏رود سراغ یک‏
سلسله کتابهای دیگر . اما آدمی که امروز این کتاب ، فردا آن کتاب و پس‏
فردا کتاب دیگری را مطالعه می‏کند ، مثل کسی می‏شود که وقتی می‏خواهد غذا
بخورد ، یک لقمه از این ، دو لقمه از آن ، چهار لقمه از نوع دیگر و پنج‏
لقمه از آن دیگری می‏خورد . آخر معده خودش را فاسد می‏کند . کاری هم انجام‏
نداده است . اینها مربوط است به سبک و روش و اسلوب .
حماسه حسینی 1/239